Στο παρόν τρίτο τεύχος της περιοδικής μας έκδοσης Γαρζενίκος, επίκεντρο του ενδιαφέροντός μας είναι η ναοδομία και η τοπική εκκλησιαστική ζωή, καθώς και το θεσμικό πλαίσιο που τις διέπουν κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα. Σε συνέχεια της εργασίας για το θεσμικό πλαίσιο της ναο-δομίας κατά την οθωνική περίοδο και το παράδειγμα της ανέγερσης του ναού Κοίμησης της Θεοτόκου στο χωριό μας, τον Γαρζενίκο, που προσπα-θήσαμε να αναπτύξουμε στο δεύτερο τεύχος, εδώ ασχολούμαστε με την ιστορία του ίδιου ναού από το 1860 περίπου κι έπειτα, μέχρι και τις 2 πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

Για την καλύτερη όμως κατανόηση του πραγματικού περιβάλλοντος της ναοδομίας και της ιστορίας του ναού του Γαρζενίκου, ενός μικρού και περιορισμένων δυνατοτήτων ορεινού χωριού, σε αυτό το τεύχος προσπα-θήσαμε να αναπτύξουμε και τα της ανέγερσης του ναού Αγίου Τρύφωνα στο γειτονικό χωριό Βυτίνα.

Η Βυτίνα, ως κεφαλοχώρι κατά τον 19ο αιώνα και έδρα δήμου (του Δήμου Νυμφασίας), με πολύ μεγαλύτερο σχετικά πληθυσμό (ντόπιο αλλά και απόδημο), άρα και μεγαλύτερες οικονομικές δυνατότητες και εξωστρέ-φεια προς τις νέες τεχνικές και πολιτισμικές εξελίξεις, αντιμετωπίζει με μεγαλύτερη ευελιξία και περισσότερες επιλογές την οικοδόμηση του νέου ενοριακού ναού της και τις μεταγενέστερες προσθήκες αλλά και, αναπό-φευκτες, επισκευές και συντήρηση. Κι αυτό διαπιστώνεται συγκριτικά στην τελική μορφή σήμερα των 2 εκκλησιών, της Βυτίνας και του Γαρζενίκου. Εκτός από τις συνθήκες της ναοδομίας παρακολουθούμε και πτυχές από την εκκλησιαστική ζωή στα 2 χωριά, γι’ αυτό και η τρίτη εργασία της Γ. Γιαννακοπούλου-Τσενέ για το Εκκλησιαστικό Δίκαιο, τις ενορίες, τη μισθο-δοσία των ιερέων κ.λπ., θεωρούμε πως συμβάλλει σημαντικά στην προσέγ-γιση της καθημερινότητας και των συμπεριφορών.

Εκτός από τις 3 εργασίες για τη ναοδομία, την εκκλησιαστική ζωή και το θεσμικό περιβάλλον, άλλες 2 μικρότερες σε όγκο ασχολούνται, η μία με την ύπαρξη και τη θέση εβραϊκού νεκροταφείου στην προεπαναστατική Τριπολιτσά και η άλλη με την ιστορία της οικίας μιας γαρζενικιώτικης οικο-γένειας, αυτής του Πανάγου Μπούτση, που μετοίκησε μετεπαναστατικά στο Νησί (Μεσσήνη) της Μεσσηνίας. Η τελευταία εργασία εντάσσεται στη θεματολογία με τίτλο «Ιστορίες των ανθρώπων του Γαρζενίκου», που ξεκι-νήσαμε από το πρώτο τεύχος, το 2019.

Από το πρώτο κιόλας τεύχος του περιοδικού μας, διαπιστώσαμε πως το πιο σημαντικό είναι οι εργασίες να ακολουθούν την επιστημονική δεο-ντολογία και τεκμηρίωση, μακριά από ερμηνείες, ωραιοποιήσεις και, κυ-ρίως, τον τοπικιστικά χρωματισμένο πανηγυρικό λόγο. Γι’ αυτό, το βάρος μας σε κάθε εργασία πέφτει, κατά βάση, στις πρωτογενείς γραπτές πηγές, των οποίων το περιεχόμενο μεταφέρεται, στις περισσότερες περιπτώσεις, ολόκληρο, ώστε να είναι σε θέση ο αναγνώστης να σχηματίσει ο ίδιος εικόνα, με βάση της διαθέσιμες πληροφορίες, και να προχωρήσει στις δι-κές του ερμηνείες και συμπεράσματα. Όσο όμως είναι κεντρικό το ζήτημα της τεκμηρίωσης, άλλο τόσο σημαντικό είναι το να έχουμε στο μυαλό μας σαφή κι εξίσου καθαρή προς τα έξω τη θέση και οπτική μας απέναντι στην τοπική ιστορία, τα γεγονότα και τους ανθρώπους του παρελθόντος, τον ανθρωπογενή και φυσικό χώρο και χρόνο.

Η προσέγγισή μας, λοιπόν, στην τοπική ιστορία γίνεται μέσω της επι-θυμίας να γνωρίσουμε τον τόπο και τους ανθρώπους του παρελθόντος, μεταφερόμενοι οι ίδιοι νοερά και βιωματικά, μέσω των γραπτών πηγών και των σωζόμενων μνημείων, ως αυτόπτες και αυτήκοοι μάρτυρες, στην εποχή και τον χώρο που κάθε φορά μας ενδιαφέρει. Να γνωρίσουμε με τις αισθήσεις μας την όψη και την καθημερινότητα των ανθρώπων εκείνων, τη συμπεριφορά, τα επαγγέλματα, τις γνώσεις και την άποψη που είχαν για τα σύγχρονα τοπικά και ευρύτερα πράγματα, την εικόνα του χώρου όπου ζούσαν, τα σπίτια, τα χωριά, τον φυσικό και ανθρωπογενή χώρο τους. Να γνωρίσουμε το θεσμικό πλαίσιο της κρατικής οντότητας στην οποία ήταν πολίτες ή υπήκοοι, και τον βαθμό που το ενσωμάτωναν και το ακολουθού-σαν. Να γνωρίσουμε και να μεταφέρουμε ό,τι κατανοήσαμε, μέσα από το πρίσμα της δικής μας προσωπικότητας, των δικών μας προτερημάτων, ελαττωμάτων, μορφωτικού επιπέδου, χαρακτήρα και εμπειριών.

Με αυτόν τον τρόπο συνδέουμε άμεσα το παρελθόν με το παρόν, το προσωπικό και υποκειμενικό με το αντικειμενικό ή πραγματικό των παλαι-ότερων εποχών, που ενδεχομένως ήταν πολύ διαφορετικές από τη δική μας, κάνουμε το σήμερα πιο κατανοητό και δίνουμε στο χθες τη σημασία και τον ρόλο που έχει στο σήμερα. Και η προσέγγισή μας αυτή αποτελεί, ίσως, από τη μια μεριά το πλεονέκτημά μας, αλλά ταυτόχρονα θέτει και τα όρια των δυνατοτήτων μας. Εκτιμούμε δε, πως η μελέτη της Ιστορίας σε τοπικό επίπεδο, τη μικρή κλίμακα, είναι αναγκαία προϋπόθεση για να κατανοήσουμε στη σωστή της διάσταση τη μεγάλη εικόνα, τα σημαντικά γεγονότα και πρόσωπα που αλλιώς μένουν εν πολλοίς άγνωστα και απροσπέλαστα.

Εκτός από τις πρωτογενείς πηγές και τη βιβλιογραφία, καίριο ρόλο στη γνώση, στην απεικόνιση του παρελθόντος, παίζουν τα σωζόμενα υλικά μνημεία στον τοπικό χώρο, καθώς είναι τα σώματα μέσω των οποίων το παρελθόν ζει στο παρόν και, την ίδια στιγμή, αποτελούν την πατρίδα του παρόντος ανθρωπογενούς χώρου και χρόνου. Κι αυτός είναι ο λόγος που δίνουμε τόση αξία στην προστασία και την ενδεδειγμένη συντήρηση των τοπικών μας μνημείων, από τα πιο μεγάλα μέχρι τα πιο μικρά ασήμαντα απομεινάρια, μέσω της υπαγωγής τους στο θεσμικό καθεστώς προστασίας που προβλέπεται. Είναι μια πράξη που όχι μόνο διατηρεί ζωντανή τη σύνδεση του παρόντος χρόνου με το παρελθόν, αλλά, κυρίως, συνδέει το παρελθόν με το μέλλον, κάνει το εφήμερο παρόν διαρκές. Οι εργασίες του παρόντος τόμου, αλλά και των 2 προηγούμενων, φιλοδοξούμε να συγκροτούν επαρκές αποδεικτικό υλικό που θα εξασφαλίσει την τυπική έγκριση για την προστασία των τοπικών μας μνημείων από τις αρμόδιες υπηρεσίες, όταν και εάν προβούμε σε μια τέτοια πρωτοβουλία.

Τέλος, ευχαριστούμε ιδιαίτερα τους κυρίους Βασίλη Παναγιωτόπουλο και Αργύρη Πετρονώτη.

Τα μέλη της άτυπης ομάδας «η Γαϊδουροκυλίστρα»

ΓΙΩΤΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ-ΤΣΕΝΕ,

ΕΛΣΑ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥ

ΦΩΤΗΣ ΠΑΠΑΧΑΤΖΗΣ