Τα χρόνια πέρασαν, οι πολιτισμοί άλλαξαν, οι λαοί αναμείχθηκαν, οι εκάστοτε διοικούντες διέταζαν, ως συνήθως, με το φραγγέλιο και οι απλοί άνθρωποι, άλλοτε συμμορφώνονταν και άλλοτε επαναστατούσαν. Μινωίτες, Αχαιοί, Δωριείς, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Άραβες, Σαρακηνοί, Γενουάτες, Βενετοί, Χαΐνηδες, Οθωμανοί, όπως και Έλληνες χανσενικοί από την Κρήτη και την υπόλοιπη Ελλάδα φιλοξενήθηκαν σε τούτα τα άγονα χώματα της Σπιναλόγκας και την πότισαν με πόνο, αλλά και ελπίδα για ζωή. Σήμερα, στεκόμαστε με θαυμασμό στα έργα που έμειναν -τείχη, προμαχώνες, εκκλησίες, σπίτια, δρόμοι και λογής λογής κτίρια- που μας μεταφέρουν σε κείνους τους καιρούς και καταγράφουν την ιστορία του νησιού. Οι ιστορίες όμως των απλών ανθρώπων, οι καημοί τους, τα δάκρυα και οι αναστεναγμοί, οι θυσίες και οι αγώνες τους για ζωή, οι μικρές χαρές και οι ελπίδες δεν γράφτηκαν πουθενά, δεν χαράχτηκαν ανεξίτηλα πάνω στις πέτρες του νησιού. Το Λεπροκομείο παραμένει μια πικρή, πονεμένη ανάμνηση. Το οθωμανικό παρελθόν είναι σαφώς εμφανές. Αυτό όμως που εντυπωσιάζει είναι το βενετσιάνικο στοιχείο. Το άλλοτε απόρθητο φρούριο της Σπιναλόγκας, υπερήφανο, εκεί στην είσοδο του κόλπου του Κόρφου, εμπνέει δέος και θαυμασμό, αναδεικνύοντας τους όποιους πολιτισμούς που το επηρέασαν. Μοναδική κληρονομιά, λουσμένη στο εκτυφλωτικό φως που αντανακλάται στο γαλάζιο της θάλασσας, κάτω από τον ηλιόλουστο ουρανό του Μεραμπέλλου… της Κρήτης ολόκληρης!