Νέα Ελλάς, 22.3.1915
Εκείνο που χρειάζεται και εκείνο που λείπει από την Ελλάδα είναι η κριτική κάθε εκφάνσεως της ζωής. Μία κριτική τοιούτου είδους προϋποθέτει μακροχρόνιον και σοβαράν καλλιέργειαν των ψυχικών και πνευματικών δυνάμεων, ούτως ώστε εκ της καλλιεργείας αυτής να προκύψει μία γενική αντίληψις, και η αντίληψις αύτη να παρουσιάζεται ως το σταθερόν “πιστεύω” ενός ατόμου. Δι’ αυτού του τρόπου μέσα εις την κρίσιν του ατόμου αυτού θα κατοπτρίζεται ολόκληρος η ψυχή του, ολόκληρος ο εσωτερικός του κόσμος, και ως εκ τούτου θα δύναται να την δικαιολογεί και να την υποστηρίζει μέχρι και των ελαχίστων λεπτομερειών της. Διότι θα την υπαγορεύει η ειλικρίνεια και η πίστις. Δυνατόν μία τοιαύτη κρίσις ενός ατόμου να μας φανεί κάποτε μονομερής, κάποτε άδικος και κάποτε υπερβολική. Αυτό όμως δεν έχει ουδεμίαν σημασίαν, αφού θα είναι πάντοτε βαθύτατα δικαιολογημένη. Κανείς δεν ημπορεί να κατηγορήσει αφηρημένος την τάδε ή την δείνα αντίληψιν, ημπορεί να την κρίνει μόνον αναλόγως των πορισμάτων, που του παρέχει η ατομική του εσωτερική εργασία, αναλόγως της πίστεως, που έχει εις την ιδίαν του πνευματικήν δύναμιν και εις τα ιδικά του ηθικά αξιώματα. Κάθε σοβαρός άνθρωπος όμως έχει το δικαίωμα και το καθήκον να κατηγορήσει την έλλειψιν ειλικρίνειας ή την απτήν επιπολαιότητα, η οποία υποφώσκει εις τας πράξεις ή τα πνευματικά δημιουργήματα των ομοίων του.
Μία κριτική λοιπόν τοιούτου είδους, η οποία να προϋποθέτει σοβαράν και μέχρι μικρολογίας σχεδόν καλλιέργειαν των ψυχικών και πνευματικών δυνάμεων του κρίνοντος, λείπει από την Ελλάδα. Διότι λείπει ακριβώς η τάσις προς διαπαιδαγώγησιν του εαυτού μας, λείπει η ατμόσφαιρα εκείνη, η οποία ωθεί τον άνθρωπον εις την μελέτην και την βάσανον των ψυχικών του ενεργειών, λείπει η μυστική ομιλία με την ψυχήν μας. Δι’ αυτό και εις τας περισσοτέρας κρίσεις και κριτικάς, πλην ελαχίστων ίσως εξαιρέσεων, αισθάνεται κανείς κάτι άχρωμον, κάτι εκφράσεις εντελώς κατά συνθήκην, κάτι τυχαίον. Δεν υπάρχει, δεν πάλλεται κάτω από τας λέξεις μία ζωή, δεν νιώθει κανείς τον κριτικόν να ορθώνεται με όλην του την προσωπικότητα και να φωνάζει εις τον αναγνώστην: “Αυτός είμαι, κοίταξε με καλά εμένα πρώτα, κρίνε την ψυχή μου, και έπειτα αναλόγως πίστευσέ με ή όχι”.