Το Παράδοξο με τον Ηθοποιό του Ντενί Ντιντερό εκδόθηκε τον 19ο αιώνα, και συγκεκριμένα, μετά το 1830, γεγονός που προκάλεσε έντονη λογοτεχνική διαφωνία σχετικά με την αυθεντικότητά του. Στο δοκίμιό του αυτό, στο οποίο οι δύο συνομιλητές διατηρούν την ανωνυμία τους, ο Ντιντερό εξετάζει γενικότερα το θέατρο, θέτοντας στο μικροσκόπιο την αινιγματική φιγούρα του ηθοποιού. Ο ηθοποιός καταδιώκεται διαρκώς από την απώλεια ταυτότητας, καθώς υποχρεώνεται να αναγνωρίζεται μέσα από άλλες φιγούρες. Για τον γάλλο φιλόσοφο, αυτή η γνώση του ηθοποιού, βάσει της οποίας αποποιείται τον εαυτό του, σχετίζεται με την παράδοξη ικανότητα του ηθοποιού να μην είναι ευαίσθητος, αποποιούμενος μαζί με τον εαυτό του και τα συναισθήματά του.
Εν προκειμένω, σε μια εποχή που ο ηθοποιός επεδείκνυε στη σκηνή τον αληθινό του χαρακτήρα θέλο-
ντας να αναδείξει την προσωπική του ευφυία έναντι του ρόλου και αδιαφορώντας για τον θεατρικό, ο Ντιντερό μίλησε για τον αποστασιοποιημένο, από το συναίσθημά του, ηθοποιό. Πιο συγκεκριμένα, ο γάλλος φιλόσοφος εξέφρασε την πεποίθηση ότι ο ηθοποιός που αντλεί από το αληθινό του συναίσθημα αδυνατεί να το επαναλάβει, σε αντίθεση με αυτόν ο οποίος βασίζεται σε κάποια μέθοδο. Ερχόμενος σε σύγκρουση με την επικρατούσα άποψη της εποχής, σύμφωνα με την οποία καλοί ηθοποιοί ήταν όσοι έπαιζαν βασισμένοι στο συναίσθημά τους, ο Ντιντερό διατύπωσε την άποψη ότι καλός ηθοποιός είναι αυτός που μπορεί να επιβληθεί στο συναίσθημά του και να το τιθασεύσει, χωρίς ωστόσο ο ίδιος να νιώσει κάποιο πάθος ενώ ερμηνεύει.
Ο Ντιντερό δόμησε το κείμενό του σε διαλογική μορφή, τοποθετώντας δύο συνομιλητές να διατυπώνουν τις δύο διαφορετικές απόψεις. Έτσι, ο ένας συνομιλητής υποστήριξε την υποκριτική η οποία βασίζεται στο συναίσθημα του ηθοποιού, ενώ ο άλλος αυτήν η οποία αντλεί από τον νου.
*το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από την εισαγωγή της Τόνιας Τσαμούρη, Θεατρολόγου, Δρ ΑΠΘ στο βιβλίο Το παράδοξο με τον ηθοποιό, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δωδώνη σε μετάφραση Αντώνη Γαλέου.
**ο πίνακας εξωφύλλου είναι του Mike Newton, Denis Diderot, 2018 Oil on Linen 35x30cm (Private Collection – USA) από https://mikenewtonartist.com/philosophers/diderot