Η φαντασιακή δομή των θρησκειών Από τη φύση της η θρησκεία -η κάθε θρησκεία- έχει δομή φαντασιακή και βάση μυθική. Είναι δηλαδή μια θεωρητική -ιδεαλιστική κατασκευή αποκρυπτογράφησης του κόσμου, χωρίς να στηρίζεται σε μια λογική- ρεαλιστική βεβαιότητα κάποιας επιστημονικής αυταπόδειξης. Για την αφιλοσόφητη -και μυθοδίαιτη- συνείδηση, κάθε μόριο της Φύσης είναι μια υπερβατική ιεροφάνεια, κάθε μόριο του Σύμπαντος είναι μια Θεοφάνεια. Και ο άμετρος θαυμασμός της, οικοδομεί τον θρησκευτικό μύθο. Έναν μύθο που ωστόσο διανθίζεται από ερωτηματικά και αμφιβολίες, και γι’ αυτό στηρίζεται στην Πίστη. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που η θρησκεία αντλεί τη δύναμή της αγκαλιάζοντας κυρίως τα πλατιά λαϊκά στρώματα, με τη χαμηλή παίδευση και την ευπιστία, με τις φοβίες και τις ελπίδες, τις φαντασιώσεις και τις προλήψεις, τη συναισθηματική νοημοσύνη, και την εμμονή στη συντήρηση. Και αυτού του είδους η “πλειοψηφία” ανεβάζει τη θρησκευτική εξουσία στο ύψος περίπου της πολιτικής εξουσίας. Εξάλλου, πάντοτε -από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα- οι σοφοί της επιστήμης υπήρξαν πολύ λιγότεροι από τους αγίους της θρησκείας. Η μαγεία του φανταστικού, και η γοητεία του άρρητου, η ποίηση του μεταφυσικού, σε αντίθεση με την πεζότητα του φυσικού, δημιουργούν την “υπέρβαση” του ονειρικού που σαγηνεύει, επί του πραγματικού που καταθλίβει.

Θρησκευτικές απομυθοποιήσεις Το βιβλίο αυτό έρχεται σαν οργανική συνέχεια ενός προηγούμενο: Το θρησκευτικό φαινόμενο (1997). Και τούτα τα δοκιμιακά μελετήματα θέλουν να προβάλλουν μερικά κριτικά σχόλια πάνω σε θρησκευτικά θέματα και ιδεολογήματα, συμβάλλοντας έτσι στην οικοδόμηση μιας απομυθοποιημένης γνώσης γύρω απ’ τη θρησκεία. Η πολυπρισματική θεώρηση αυτών των θεμάτων –που πολλά είναι αμφισημικά– καθώς και η ιστορική τεκμηρίωσή τους, στοχεύουν στη διαμόρφωση ορθολογικών συμπερασμάτων. Ο μεταφυσικός προβληματισμός, του ανθρώπου που αγωνιά και καλόπιστα ερευνά για ν’ αποκρυσταλλώσει μια σωστή κοσμοθεωρία, χρειάζεται ένα πλήθος γνώσεων απ’ όλους τους χώρους του πνεύματος, και ιδιαίτερα από τη φιλοσοφία, την ιστορία και τη θρησκειολογία. Έτσι μονάχα θα μπορέσει να κατασιγάσει τη γνωστική του δίψα και ν’ απαντήσει στα ερωτήματα που ταλαιπωρούν το βάθος της εσωτερικότητάς του. Γι’ αυτό και η θρησκευτική φιλολογία είναι απέραντη.