Στο διήγημα “Ο Αμερικάνος” βλέπουμε να ισχύει η πρώτη δήλωση του Παπαδιαμάντη για τη θεματική των εορτάσιμων διηγημάτων του – δήλωση που τη διαβάζουμε στο προοίμιο του διηγήματος “Λαμπριάτικος ψάλτης”. Αντιγράφω: “Όπου γίνεται λόγος περί ξενιτευμένων, οίτινες επιστρέφουσι μετά μακράν απουσίαν ή στέλλουσι γράμματα μετά υλικής παρηγορίας εις τους οικείους, ταύτα όλα βασίζονται επί της πραγματικότητος, καθόσον όλοι οι ζήσαντες εις παραθαλασσίους και ναυτικούς τόπους της Ελλάδος κάλλιστα γνωρίζουσιν ότι, κατά τας παραμονάς ιδίως των εορτών, πολλοί ξενιτευμένοι, ενώ συνήθως φαίνονται ψυχροί και απεσκληρυμμένοι τον ψλοιόν, αίφνης ενθυμούνται τους οικείους των [ ]”. Οι άλλες δυο δηλώσεις για τη θεματική ακολουθούν: “Εν άλλοις γίνεται λόγος περί των κοινωνικών και οικογενειακών εθίμων των σχετιζομένων με τας εορτάς, και αλλαχού πάλιν η ασθενής πλοκή στρέφεται περί νεωτεριστικόν τι και φθοροποιόν έθιμον”.
Είναι βέβαια ένα αρχικό ερώτημα, πώς, ενώ τα περιοδικά και οι εφημερίδες των Αθηνών ζητούσανε να δημοσιεύουνε Πάσχα-Χριστούγεννα εορταστικά διηγήματα, το περιεχόμενο των εορτάσιμων διηγημάτων του Παπαδιαμάντη έχει ως επί το πλείστον χαλαρή σύνδεση με ό,τι θα ανέμενε κανείς από ένα “χριστουγεννιάτικο” ή “πασχαλινό” διήγημα. Συχνά η χαλαρή αυτή σύνδεση διαπιστώνεται μόνο από ένα χρονικό προσδιορισμό, π.χ., “ήτο παραμονή Χριστουγέννων” ή “εξημέρωναν Χριστούγεννα”, ή με κάποιες αναφορές σε ήθη και έθιμα των εορτών.
Δεν νομίζω ότι θα μπορούσαμε να αντιτείνουμε ως απάντηση το “πόσο ανεξάντλητο θα ήταν επιτέλους το εορταστικό περιεχόμενο;” Άλλωστε, πολύ αργά, την Πρωτοχρονιά του 1907, με τη δημοσίευση του δισέλιδου διηγήματος “Τα πτερόεντα δώρα”, ο Παπαδιαμάντης μας δείχνει ότι είχε πάντοτε τη δυνατότητα να γράφει, και μέσα στο εορταστικό πλαίσιο, αριστουργηματικά παραμύθια-διηγήματα, – να θυμίσουμε και το χριστουγεννιάτικο του 1906 “Άνθος του γιαλού”. Αλλά τότε ήταν πλέον απολύτως καταξιωμένος, και μπορούσε να εκφράζεται όπως αυτός θα το εννοούσε το “εορταστικά”, δηλαδή όλο ποίηση και αυθαίρετη απόκλιση, υπό τη σκοπιά της αιωνιότητας.