Απομνημονεύματα Σουλιώτου αγωνιστού του 1821 Σ. Τζίπη γραμμένα στην Κέρκυρα από τον κουμπάρο του Ιω. Δούσμανη

Ορισμένοι από τους αγωνιστές του Εικοσιένα υπηρέτησαν τον αγώνα όχι μόνο με τα όπλα αλλά και με την πένα, που δεν είναι λογότερο επίφοβη και επικίνδυνη. Έβλεπαν ότι και γνωστοί, επίσημοι ιστορικοί δεν έδιναν –από άγνοια, σκοπιμότητα ή και εμπάθεια– μια αντικειμενική κάπως εικόνα της μεγάλης εκείνης εποχής, και επειδή είχαν ζήσει τα γεγονότα και γνώριζαν πρόσωπα και πράγματα, θέλησαν να περιορίσουν αδικίες, υπερβολές, ανακρίβειες, παραλείψεις και με την ευκαιρία να υπογραμμίσουν και υπομνήσουν ότι κι αυτοί ξεπλήρωσαν το χρέος τους. ‘Ετσι γράφηκαν κατά την Οθωνική κυρίως εποχή και διάφορα απομνημονεύματα, ενθυμήματα κ.τλ.

Το ηρωικό αυτό κείμενο προέρχεται από Σουλιώτη αγωνιστή του Εικοσιένα, που δεν είχε καμμία οικειότητα με γραφή και ανάγνωση, ούτε την ασήμαντη εκείνη που απέκτησε με την επιμονή του ο Μακρυγιάννης για να μας χαρίση τα αθάνατα απομνημονεύματά του. Όπως όμως ο γέρος του Μοριά, που δεν είχε επίσης καμμία οικειότητα με τα γράμματα, παραπείστηκε από ένα θαυμαστή των έργων του, θερμό πατριώτη και λόγιο, τον Ζακύνθιο Γ. Τερτσέτη και δέχτηκε να υπαγορεύση όσα αναγράφει η Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής Φυλής από τα 1770-1836, και ο γέρο Σουλιώτης είχε την καλή τύχη να συνδεθή με άλλον θερμό πατριώτη και λόγιο, που δεν κουραζόταν να καταγράφη όσα με θαυμασμό άκουε από το στόμα του για το Σούλι, τον Κερκυραίο Ιω. Δούσμανη.

Το κείμενο της Οργανώσεως Κωνσταντινουπόλεως είναι αποτέλεσμα καταγραφής των αναμνήσεων του Αθανασίου Σουλιώτη – Νικολαϊδη, 30 περίπου χρόνια μετά τα γεγονότα που πραγματεύεται. Η καταγραφή και επιλογή από σημειώσεις του συγγραφέα έγινε από τη σύζυγό του, Σοφία Σουλιώτη, με οδηγίες του ίδιου. Έτσι, ορισμένες σκέψεις που ο συγγραφέας κάποτε διατυπώνει, έχουν περάσει από τη διεργασία του χρόνου και δεν πρέπει να θεωρηθούν εκτιμήσεις σύγχρονες με τα γεγονότα.

Στάθηκα στην είσοδο και είδα την Αγιά Σοφιά. Ώς τα βαθύτερα της ψυχής μου αισθάνθηκα κατάνυξη και τρυφερότητα. Είναι μαζί μεγάλη και λεπτή. Τέτοια είναι η ανατολική ψυχή.

Έτσι συνοψίζει τον χαρακτήρα της νοητής ανατολικής του πατρίδας ο Αθανάσιος Σουλιώτης –  Νικολαΐδης. Ο νέος αξιωματικός, με το αριστοκρατικό παρουσιαστικό και τις λεπτές σκέψεις, έπασχε, όπως και άλλοι επίλεχτοι όμοιοί του, από τη μετριότητα μιας εποχής που του αρνιόταν τη δράση και την έξαρση της θυσίας. Σέρνοντας, όπως ο ίδιος σημειώνει, το σπαθί του στα πεζοδρόμια της μικρόχαρης ελλαδικής πρωτεύσουσας, κινδύνευε να αναλωθεί μέσα σε μια θανάσιμη ενδοστρέφεια.

Η Οργάνωση Θεσσαλονίκης ήταν ο προθάλαμος για την Οργάνωση Κωνσταντινούπολης. Η θητεία του στην πολυεθνική μακεδονική πρωτεύουσα τον προετοίμασε για την επόμενη, μεγάλη αποστολή του: από τη διάσωση της ελληνικής Μακεδονίας στη σωτηρία ολόκληρου του ελληνισμού μέσα στο ανατολικό πλαίσιο· από την εκτέλεση εντεταλμένης εθνικής υπηρεσίας στη σύλληψη και την υλοποίηση ενός προσωπικού οράματος – την ένωση όλων των λαών της ανατολής σε μια πολιτισμική ενότητα.